Weinig mensen pakken braaf eerst de handleiding uit de doos. Maar o wee als je hem nodig hebt. Wie kent niet de frustratie van een apparaat dat iets fout doet, en gelukkig heb je de handleiding gevonden, maar daar staat het niet in? Of iets wat je in elkaar moet zetten, maar de vertaler Chinees had zijn dag niet? Sommige instructies zijn simpelweg hilarisch. Een klassiek voorbeeld is ‘niet in de hond houden’ voor vuurwerk, hier op de site van een conculega.
Wel belangrijk dus, een handleiding. Nou schrijf ik vooral handleidingen voor software, maar ik ben opgegroeid met Lego. Zonder enige tekst laten die handleidingen aan vijfjarigen zien hoe je de meest fantastische gebouwen maakt. Ik volgde vroeger altijd de handleiding, tenminste de eerste dag na Sinterklaas, maar mijn eigen vijfjarige is een anarchist. Voor ik het wist had ze de lego-ijsbaan op een auto gemonteerd.
Lego komt uit Denemarken. Misschien is het iets Scandinavisch, met die plaatjes. Ook Ikea is er sterk in. Als tekstschrijver ben ik natuurlijk tegen plaatjes. Een plaatje betekent een ding; een woord kan ontelbare dingen betekenen. Maar voor handleidingen moet ik mijn principes opzij zetten. Een goede handleiding is een symbiose tussen tekst en beeld.
Daarmee komen we bij het belangrijkste van een goede handleiding. Want die symbiose ontstaat niet vanzelf. De tekstschrijver en de beeldschrijver moeten hetzelfde verhaal willen vertellen, moeten naadloos op elkaar aansluiten. Voor veel handleidingen is een combinatie met een filmpje belangrijk. Zo’n filmpje helpt ook bij de marketing natuurlijk. Filmpjes zijn tegenwoordig ook voor kleine budgetten te maken. Maar de afstemming tussen beeld en tekst wordt er niet makkelijker op. Een tekst kan niet op zichzelf staan, maar een filmpje eigenlijk ook niet vind ik. Al was het maar omdat je met een product verschillende soorten mensen bedient, die hun eigen voorkeur hebben over hoe ze kennis willen opdoen. Maar ook omdat je met beeld niet alles kan: lijstjes en verwijzingen zijn bijvoorbeeld handiger in tekstvorm.
Maar het allerbelangrijkste van een goede handleiding komt nadat hij af is: het testen. Alleen door de handleiding te testen op de doelgroep kan worden gezorgd dat hij doet wat hij moet doen: mensen laten begrijpen hoe ze een product moeten gebruiken.
Het maken van een handleiding is dus een proces. Het begint met de maker van het product, die de functies het beste kent en weet welke hij bij zijn klanten wil benadrukken. Dan komt de vertaalslag van de tekstschrijver en de beeldmaker – in vaste of bewegende beelden. Vervolgens wordt het resultaat getest. Het testen is afhankelijk van het soort product en voor wie het is bedoeld. Voor software organiseerde ik meestal een workshop, een gezellig aangekleed evenement waarbij we heel nauwkeurig nagingen hoe de gebruikers de aanwijzingen interpreteerden.
Na het testen volgt het corrigeren, eventueel nog een keer testen en dan is de handleiding af. Tot de volgende versie van het product is gemaakt.